Komşu Ermenistan'da ekonomi, sınırların kapalı olması nedeniyle zor günler geçiriyor.

19 Ocak 2007’de katledilen Türkiyeli Ermeni gazeteci Hrant Dink, “İki Yakın Halk İki Uzak Komşu” adlı kitabında, 1915’teki Büyük Felaket sonrasında kanlı bir kopuş yaşayan Ermeniler ile Türklerin nasıl ‘barışabileceğini’ sorgular. Şöyle der Dink, kitabın girişinde: “Atalarımız geçmişte kendilerine düşen sayfaları iyi kötü doldurdular. Asıl sorun bugün bizim önümüzdeki beyaz sayfaları nasıl dolduracağımızdır. Geçmişte yaşanan büyük felaketin sorumluları gibi mi davranacağız, yoksa o yanlışlardan ders alarak yeni sayfaları bu kez uygar insana yakışır şekilde mi yazacağız? Bu önümüze konmuş en büyük sorumluluk.”

Dink’in öldürülmesinin ardından ‘Ermeni sorunu’ ile ilgili Türkiye toplumunda oluşan barışçıl hassasiyet iki ülkenin resmi düzeyde görüşmesinin önünü açsa da, kısa süre içinde sınırların açılmasını da öngören protokoller Karabağ sorunu nedeniyle askıya alındı. Sonrasında diplomatik ilişkiler kesildi ve sınır hâlâ kapalı. Üstelik kapıların ne zaman açılabileceğine dair hiç kimse öngörüde bulunamıyor. Doğusundaki Azerbaycan sınırı da kapalı olan Ermenistan’da insanlar adeta bir ‘açıkhava hapishanesi’nde yaşıyor. Bu yüzden yalnızca Ermenistan’ı değil, Türkiye’nin en yoksul kentleri olan Iğdır, Kars, Ağrı ve Van’ı kısa sürede geliştirebilecek ticaretin önü de acımasızca kesiliyor. İki ülke arasındaki 300 milyon dolarlık ticaret Gürcistan ve İran üzerinden ‘trajikomik’ yöntemlerle yapılıyor. Bölgede at koşturan oligarklar ise sınırların kapalı olmasını avantaja çevirip milyarlarca dolar kazanıyor. Ülke ekonomisi ayakta kalmak için dış borca bağımlı hale gelirken, ülke çığ gibi büyüyen cari açık nedeniyle krizin pençesinden kurtulamıyor. Oysa insanlık artık facebook ve twitter gibi kanallarını kullanarak, çizilmiş sınırları ve çatık kaşlı siyasetleri mahkûm ediyor. Ama ne yazık ki yüzyıllardır aynı yemekleri yiyen, aynı şarkıları söyleyen, aynı toprağa basan insanlar Anadolu’nun tanıdık havasından derin bir nefes almak için gün saymaya devam ediyor. Bu yazı dizisi, işte o insanların hikâyesini anlatır.

Uluslararası Hrant Dink Vakfı’nın Heinrich Böll Stiftung Türkiye Derneği desteğiyle gerçekleştirdiği “Ermenistan-Türkiye Gazeteci Diyalog Programı”nın 3. yılında, Ermenistan’ın başkenti Erivan’dayız. 7 gün sürecek ziyaretimiz kapsamında siyasetçilerden işadamlarına, sivil toplum örgütlerinden diyaspora temsilcilerine kadar pek çok kesimle görüşeceğiz. Amacımız kapalı olan kara sınırının bölge ekonomisini nasıl etkilediğini ve karşılıklı ticaretin nasıl gelişebileceğini öğrenmek. Evet gündemimiz ekonomi, ama anlatacaklarımız yalnızca ‘para’ ile ilgili değil.

NÜFUSUN %20'Sİ RUSYA'DA ÇALIŞIYOR

Ermenilerin ‘Hayastan’ adını verdiği Ermenistan’da, Dünya Bankası verilerine göre 3.2 milyon kişi yaşıyor. Ancak özellikle Rusya’ya mevsimlik çalışmaya giden ve her yıl ülkeye 1,5 milyar dolara yakın sıcak para kazandıran 600 bin Ermeninin varlığı (ya da yokluğu) net bir rakam telaffuz etmeyi zorlaştırıyor. Yaklaşık 20 milyar dolarlık GSMH’ye sahip ülkede serbest piyasa kuralları işler gözükse de komşularından izole olarak yaşayan Ermeniler için para kazanmak o kadar kolay değil.

LA Havalimanı’nın yazılımları Erivan’dan Dünya Ekonomik Forumu’nun Ermenistan’daki ortağı olan EV Ekonomi ve Değerler Araştırma Merkezi Direktörü Manuk Herngyan, SSCB döneminde bölgenin ‘silikon vadisi’ olan Ermenistan’ın son yıllarda yeniden bu alanda atağa hazırlandığını söylüyor. Hükümetin de bilişim sektörüne özel önem verdiğine işaret eden Herngyan, Los Angeles Havaalanı’nın bilişim altyapısının Erivan’da hazırlandığını kaydediyor. Herngyan, şu anda ülke genelinde 83 Ar-Ge merkezi bulunduğunu belirterek, “Özellikle software yazılımlar ile ilgili çalışmalarımız var. Ancak yazılım, henüz emtia ihracatımızın yüzde 1’ini oluşturuyor” diyor.

Türk ve Ermeni tur operatörleri birlik kuracak Ermenistan Sanayiciler ve İşadamları Derneği Başkan Yardımcısı Arthur Ghazaryan, Van’daki Ahtamar Kilisesi’nde düzenlenen ayine katılımın iki ülke arasındaki turizm potansiyelini ortaya serdiğini belirterek, “Sınır açılırsa hem biz hem Türkiye turizmden iyi para kazanabilir. Bu amaçla Türkiye-Ermenistan Tur Operatörleri Birliği’ni kurmayı düşünüyoruz. Birkaç ay içinde kurmayı planladığımız birlikte 5 Türk, 5 de Ermeni tur operatörü bir araya gelecek’ diye konuşuyor. Ghazaryan, Ermenistan’da işçilik maliyetlerinin Türkiye’den yüzde 68 ucuz olduğuna ve Rusya pazarına gümrüksüz girme olanağı bulunduğuna dikkat çekerek, Türk şirketlerini Ermenistan’da yatırıma davet ediyor.

Asgari ücretin 87 dolar olduğu Ermenistan’da kişi başına düşen milli gelir 4 bin dolar civarında. Küresel kriz öncesinde 10 yıl boyunca çift haneli büyüyen ekonomi, krizde ağır darbe yemiş. Daha önce milli gelirin yüzde 25’ini oluşturan mücevherat sektörü, dünya piyasalarında fiyatların taban yapması nedeniyle can çekişiyor. Tarımsal üretimde çeşitlilik çok az ve kısıtlı. Sanayi üretimi ise yok denecek kadar az. Kamudaki rüşvet ve yolsuzluk, vergi sistemindeki aksaklıklar, ülke ekonomisini içten içe çürütüyor. Geriye bir tek Sovyet döneminden kalma bilişim altyapısı kalıyor. İşte Ermenistan’ın geleceğe dair en büyük umutlarından biri de bu: Bilgi teknolojilerine yatırım yapıp Batı’ya yazılım ihraç etmek. Ancak sürekli beyin göçü veren bu ülkeden kısa vadede bir yazılım merkezi yaratmak pek kolay gözükmüyor.

'EKONOMİ SÜRDÜRÜLEMEZ

Dünya Bankası Ülke Direktörü Jean-Michel Happi’nin verdiği rakamlara göre, şu anda üç Ermeniden biri yoksulluk sınırında yaşıyor. Devlet yoksul ailelere karşılıksız yardımda bulunuyor. Bu yardım hanehalkı gelirinin yüzde 59’unu oluşturuyor. Resmi rakamlara göre işsizlik yüzde 6. Ancak ILO verilerine göre gerçek işsizlik yüzde 27’ye ulaşmış durumda. “Ermenistan için şu anki ekonomik model sürdürülebilir değil” diyor Happi, ve ekliyor: “Mevsimlik işçilerin getirdiği para ve diyasporanın yardımları ülkeyi ayakta tutuyor. Sınırların açılması Ermenistan için bu yüzden de çok önemli.”